Μια πόλη που φτιάχτηκε από τους… Γίγαντες, κατοικήθηκε (και) από πρόσφυγες και σήμερα ορθώνεται μέσα στον εύφορο κάμπο της Αλμωπίας, ανάμεσα σε αμπέλια και θεόρατες ακακίες, σαν ένα ακόμα δώρο του κάμπου στους ανθρώπους. Τι κι αν άλλαξε τόσες φορές το όνομά της; Η Αριδαία παραμένει πάντα μια πόλη ανοιχτή και φιλόξενη, έτσι όπως ορίζει η μακεδονίτικη γη της Αλμωπίας...
Οποια πέτρα κι αν σηκώσεις στη Μακεδονία, κάποιος τοπικός θρύλος θα υπάρχει που να εξηγεί πώς βρέθηκε εκεί, ποιος την άφησε και τι ήθελε να πετύχει. Αυτό συμβαίνει και με την Αριδαία. Η πλούσια μακεδονίτικη παράδοση μας λέει πως η πόλη φτιάχτηκε στα πολύ παλιά τα χρόνια, όχι από χέρι ανθρώπου μα από τους ίδιους τους… γίγαντες. Αλήθεια; Ψέμα; Οχι πως έχει καμιά σημασία πια. Κάποιος έβαλε το πρώτο λιθαράκι, αυτό που μετράει πιο πολύ πια είναι πως σήμερα η Αριδαία είναι μια πόλη μικρή μεν, αλλά συμμαζεμένη, περιποιημένη, με μεγάλους δρόμους που δε σ' αφήνουν να χαθείς και πάνω απ' όλα με ανθρώπους φιλόξενους και καταδεκτικούς. Εντάξει, δε θα περάσεις και πολλή ώρα μέσα στην πόλη χαζεύοντας τα αξιοθέατα: η Αριδαία δεν έχει καταρράκτες, σαν την Εδεσσα, ούτε τζαμιά και τεμένη, σαν τα Γιαννιτσά, ούτε τη γραφικότητα και την παραμυθένια χειμωνιάτικη ατμόσφαιρα του Παλαιού Αγίου Αθανασίου. Και λοιπόν;
Ο ποταμός Αλμωπαίος διασχίζει τον κάμπο, με φόντο το επιβλητικό όρος Βόρας.
Μα στην πόλη της Αριδαίας δε θα 'ρθεις για να γεμίσεις τη φωτογραφική σου μηχανή· στην Αριδαία θα 'ρθεις για να δεις και να μιλήσεις με τους ανθρώπους της, να ακούσεις παλιές ιστορίες από τα χρόνια της προσφυγιάς, να ακούσεις τα σχέδια και τα οράματα των νέων ανθρώπων για την πόλη τους, για να σε παρασύρουν ο ενθουσιασμός και η καλή τους διάθεση.
Το τρένο της Καρατζόβας
Η πόλη της Αριδαίας απέχει περίπου 26 χλμ. από την Εδεσσα και ο δρόμος που θα σε φέρει από την πρωτεύουσα της Πέλλας μέχρι εδώ περνάει ανάμεσα από συστάδες από πανύψηλες ακακίες που διάσπαρτες μέσα στον κάμπο δημιουργούν εικόνες όμορφες και εντυπωσιακές. Μπαίνοντας στην πόλη, θα περάσεις από το γήπεδο του τοπικού Αλμωπού και έπειτα θα δεις ένα από τα λίγα κτίρια στην πόλη που τραβούν την προσοχή και τα βλέμματα των επισκεπτών. Πρόκειται για τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, που σήμερα μπορεί να μην εξυπηρετεί τρένα, φιλοξενεί ωστόσο το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αριδαίας. Και πριν ακόμα γίνει μουσείο, ωστόσο, ο σταθμός είχε κι εκείνος τη δική του ιστορία.
Η πόλη της Αριδαίας απέχει περίπου 26 χλμ. από την Εδεσσα και ο δρόμος που θα σε φέρει από την πρωτεύουσα της Πέλλας μέχρι εδώ περνάει ανάμεσα από συστάδες από πανύψηλες ακακίες που διάσπαρτες μέσα στον κάμπο δημιουργούν εικόνες όμορφες και εντυπωσιακές. Μπαίνοντας στην πόλη, θα περάσεις από το γήπεδο του τοπικού Αλμωπού και έπειτα θα δεις ένα από τα λίγα κτίρια στην πόλη που τραβούν την προσοχή και τα βλέμματα των επισκεπτών. Πρόκειται για τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, που σήμερα μπορεί να μην εξυπηρετεί τρένα, φιλοξενεί ωστόσο το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αριδαίας. Και πριν ακόμα γίνει μουσείο, ωστόσο, ο σταθμός είχε κι εκείνος τη δική του ιστορία.
Ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός της Αριδαίας, νυν Μουσείο Φυσικής Ιστορίας.
Η μεγάλη πινακίδα του σταθμού γράφει ακόμη «Αρδέα», όπως ήταν μια από τις παλαιότερες ονομασίες της πόλης. Στην Αρδέα, λοιπόν, έφτανε στο τέρμα του το τρένο της γραμμής Σκύδρα – Αριδαία, γνωστό και ως «τρενάκι της Καρατζόβας». Η γραμμή αυτή είχε κατασκευαστεί στα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου με σκοπό την υποστήριξη των δυνάμεων που μάχονταν στο μακεδονικό μέτωπο, μεταφέροντας υλικά και πολεμοφόδια στην πρώτη γραμμή. Συνέχισε να λειτουργεί εξυπηρετώντας επιβάτες και εμπορεύματα μέχρι και το 1931 όταν και εγκαταλείφθηκε πια. Εμεινε πάντως το όνομα, και η φράσηπείραγμα «να σε πάρει το τρενάκι της Καρατζόβας!» Μια άλλη ονομασία του, μάλιστα, ήταν «Ντεκοβίλ» (Decauville) από τη γαλλικού τύπου κατασκευή της γραμμής.
Από το λιομένι στο… τένις με το τρακτέρ!
Θα ακούσεις σίγουρα να σου λένε για τις δραστηριότητες του τοπικού Ομίλου Αντισφαίρισης, με ντόπιους κάθε ηλικίας να πηγαίνουν στα γηπεδάκια, κοντά στο διπλανό χωριό Πιπεριά και να μαθαίνουν τένις. Θα δεις ακόμα, λένε, και παππούδες να πηγαίνουν τα εγγόνια τους στα γηπεδάκια με το τρακτέρ! Θα ακούσεις ακόμη να σου λένε για τον τοπικό Σύλλογο Φίλων Μουσικής Αλμωπίας, τον Αρίωνα, που φροντίζει για τη διάσωση και την ανάδειξη της πλούσιας τοπικής μουσικής παράδοσης με τα χάλκινα πνευστά και τις βαλκανικές μελωδίες. Και βέβαια θα ακούσεις παλιές ιστορίες προσφυγιάς: οι πρόσφυγες που ήρθαν στην Αριδαία τα χρόνια της Καταστροφής (1922-24) από τη Θράκη, τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, συνέβαλλαν καθοριστικά όχι μόνο στη δυναμική αύξηση του πληθυσμού αλλά και στο να αποκτήσει η πόλη έναν πιο ανοιχτό και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.
Η Κεντρική Πλατεία της Αριδαίας.
Η Αλμωπία στο πιάτο σου
Η ίδια η πόλη της Αριδαίας μπορεί να μην έχει πλήθος αξιοθέατα, ίσως όμως να μην τα χρειάζεται κιόλας. Η εκπληκτικής ομορφιάς φύση που περιβάλλει την πόλη φτάνει και περισσεύει. Ειδικά αυτή την εποχή, στα γειτονικά χωριά, όπως την Πιπεριά και τη Σωσάνδρα, θα βρεις και τα παραδοσιακά ρακοκάζανα, που σταγόνα σταγόνα φτιάχνουν το τσίπουρο και τη γράπα της χρονιάς. Στην Πιπεριά μάλιστα διοργανώνεται στις αρχές κάθε Νοέμβρη και η γιορτή Τσίπουρου. Στον πλούσιο κάμπο της Αλμωπίας, ωστόσο, θα βρεις και όλα τα παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής: κόκκινο πιπέρι, πάπρικα, καυτερό μπούκοβο, τσάι από το Πάικο, φασόλια Καρατζόβας, κάστανα και ψητές πιπεριές μπαχοβίτικες είναι μερικά μόνο από τα γευστικά ενθύμια που πρέπει να πάρεις μαζί σου από την Αλμωπία.
Η ίδια η πόλη της Αριδαίας μπορεί να μην έχει πλήθος αξιοθέατα, ίσως όμως να μην τα χρειάζεται κιόλας. Η εκπληκτικής ομορφιάς φύση που περιβάλλει την πόλη φτάνει και περισσεύει. Ειδικά αυτή την εποχή, στα γειτονικά χωριά, όπως την Πιπεριά και τη Σωσάνδρα, θα βρεις και τα παραδοσιακά ρακοκάζανα, που σταγόνα σταγόνα φτιάχνουν το τσίπουρο και τη γράπα της χρονιάς. Στην Πιπεριά μάλιστα διοργανώνεται στις αρχές κάθε Νοέμβρη και η γιορτή Τσίπουρου. Στον πλούσιο κάμπο της Αλμωπίας, ωστόσο, θα βρεις και όλα τα παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής: κόκκινο πιπέρι, πάπρικα, καυτερό μπούκοβο, τσάι από το Πάικο, φασόλια Καρατζόβας, κάστανα και ψητές πιπεριές μπαχοβίτικες είναι μερικά μόνο από τα γευστικά ενθύμια που πρέπει να πάρεις μαζί σου από την Αλμωπία.
Το περίφημο άγαλμα της Λουόμενης που στόλιζε πριν από δεκαετίες την νυν πλατεία Αγγελή Γάτσου, στην Αριδαία.
Λουτρά Πόζαρ: Υδάτινο όνειρο
Μπορείς στ' αλήθεια να περιγράψεις τον παράδεισο; Μπορείς να κλείσεις μέσα σε λίγες λέξεις όλη τη μαγεία της φύσης και την αδιάκοπη κίνηση των πλούσιων ιαματικών νερών που πηγάζουν ορμητικά από τα σπλάχνα του Βόρας; Στα Λουτρά Πόζαρ το ανθρώπινο μοιάζει να εξαϋλώνεται και μια ανεπανάληπτη εμπειρία αναζωογόνησης υψώνει σώμα και πνεύμα σε άλλα επίπεδα...
Aπό το όνομά τους και μόνο καταλαβαίνεις πως εδώ έχεις να κάνεις με κάτι το ιδιαίτερο, το ξεχωριστό: Λουτρά Πόζαρ, δηλαδή «φωτιά» στα ρώσικα. Η λουτρόπολη του Πόζαρ είναι γνωστή από μαρτυρίες που μας έρχονται από τα αρχαία χρόνια, από τον καιρό ακόμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μόλις πριν λίγα χρόνια, ωστόσο, όταν άρχισαν να οργανώνονται και να αποκτούν τη σημερινή μορφή τους, εξελίχτηκαν σε αληθινό πόλο έλξης για επισκέπτες από όλο σχεδόν τον κόσμο. Δεν ξέρεις τι να πρωτοθαυμάσεις στα Λουτρά. Τις φυσικές πισίνες με τα ιαματικά νερά, τους δυο καταρράκτες, με το παγωμένο και το ζεστό νερό σε ένα ονειρεμένο περιβάλλον κυριολεκτικά μέσα στο δάσος, ή τα μονοπάτια που φτάνουν μέχρι την είσοδο του Ράμνο Μπορ, του μεγάλου φαραγγιού του Βόρα;
Δεν χρειάζεται να διαλέξεις: τα Λουτρά Πόζαρ είναι όλα αυτά μαζί και ακόμα περισσότερα! Μπάνιο μέσα στο δάσος Είτε προτιμάς να κάνεις το μπάνιο σου στα θερμά ιαματικά νερά μόνος σου, σε συνθήκες απόλυτης ιδιωτικότητας, είτε προτιμάς να απολαύσεις τα νερά των καταρρακτών μέσα στο δάσος, στο Πόζαρ οι επιθυμείς σου θα γίνουν πραγματικότητα. Στους ιδιωτικούς λουτήρες (έως 4 ατόμων), τις υπαίθριες πισίνες, τη μεγάλη πισίνα ή το χαμάμ, τα θερμά νερά τρέχουν ασταμάτητα, ένα αδιάκοπο δώρο της φύσης στον άνθρωπο. Τα Λουτρά απέχουν μόλις 1 χλμ. από το χωριό Λουτράκι και περίπου 31 χλμ. από την πόλη της Εδεσσας, και βρίσκονται μέσα στην κοιλάδα του ρέματος του Αγίου Νικολάου, σε υψόμετρο περίπου 390 μ. Ολόκληρη την έκταση των Λουτρών διασχίζει ο Θερμοπόταμος, το ποτάμι που κατεβαίνει ορμητικό βγαίνοντας μέσα από τα σπλάχνα του Βόρας, που μαζί με τα πλατάνια και τις οξιές συνθέτουν ένα καταπράσινο τοπίο αξεπέραστης γοητείας.
Περνώντας την κεντρική πύλη συναντάς πρώτα τα μαγαζιά με τα παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής (φασόλια, πιπεριές πάπρικα, μαρμελάδες και ό,τι άλλο μπορείς να φανταστείς) καθώς και μία από τις υπαίθριες πισίνες. Αριστερά υπάρχει το υδροθεραπευτήριο με τις ιδιωτικές (privé) πισίνες ενώ ακολουθώντας τον δρόμο θα οδηγηθείς στους δύο καταρράκτες, με το ζεστό και το κρύο νερό, και το εστιατόριο των Λουτρών ενώ λίγο παραπέρα υπάρχει η μεγάλη 25αρα πισίνα με το καφέ και παραπλεύρως οι μικροί καταρράκτες. Στους δύο καταρράκτες μάλιστα μπορείς να κάνεις μπάνιο ακόμη και μετά τα μεσάνυχτα, καθώς η πισίνα εκεί παραμένει ανοιχτή όλο το 24ωρο. Το ταυτόχρονο μπάνιο στο κρύο νερό του αριστερού καταρράκτη και το θερμό του δεξιού (με θερμοκρασία σταθερά στους 37 βαθμούς) προσφέρει στον οργανισμό μια ανεπανάληπτη αίσθηση απόλαυσης και ευεξίας!
Ευεργετικές λουτροθεραπείες
Τα ιαματικά νερά των Λουτρών Πόζαρ προέρχονται από την υπόγεια συγκέντρωση των νερών της βροχής. Τα νερά εισχωρούν στο υπέδαφος, θερμαίνονται και καθώς ανεβαίνουν ξανά προς την επιφάνεια εμπλουτίζονται με μέταλλα και άλλα ευεργετικά για τον οργανισμό συστατικά. Η λουτροθεραπεία στο Πόζαρ ενδείκνυται για άτομα που πάσχουν από ρευματοπάθειες, αρθριτικά, ορισμένες νευρικές και γυναικολογικές παθήσεις, παθήσεις του κυκλοφορικού και αναπνευστικού συστήματος, δερματικά καθώς επίσης κατάγματα και διαστρέμματα. Από την κρήνη δίπλα στο εστιατόριο της Δημοτικής Επιχείρησης επιτρέπεται η χρήση του ιαματικού νερού ως πόσιμο για παθήσεις νεφρών, ήπατος, χολής, πεπτικού και ουροποιητικού συστήματος. Πληροφορίες: τηλ. 23840 91300,www.loutrapozar.com
Το Λουτράκι από ψηλά και στο βάθος ο κάμπος της Αλμωπίας.
Ράμνο Μπορ: Το φαράγγι των λουτρών
Ξεκινάς από τα Λουτρά Πόζαρ, από τη μεγάλη πισίνα, και συνεχίζεις προς το Βόρας ακολουθώντας αντίθετη πορεία από τη ροή του ποταμού. Το πέτρινο μονοπάτι θα σε οδηγήσει ανάμεσα από θεόρατα πλατάνια και πεύκα, και θα σε φέρει μέχρι τον μεγάλο καταρράκτη, στο τέλος μιας διαδρομής που μπορεί να μην κρατά πάνω από δέκα λεπτά, φαντάζει όμως πολύ μεγαλύτερη καθώς συνεχώς σταματάς θαμπωμένος από την ασύγκριτη ομορφιά του τοπίου και τη συνεχή εναλλαγή των εικόνων. Πίσω από τον καταρράκτη διακρίνεις την αρχή του Ράμνο Μπορ: δύο πελώριοι, απόκρημνοι βράχοι σηματοδοτούν την είσοδο ενός φαραγγιού που ξεκινά από αυτό το σημείο (ή... τερματίζει εδώ) και φτάνει περίπου 33 χιλιόμετρα μακριά. Ράμνο Μπορ σημαίνει στα ελληνικά «Ισιο Πεύκο» και μάλλον δε χρειάζεται ετυμολογική εξήγηση: η οργιαστική βλάστηση εδώ είναι τόσο πλούσια που σε κάνει να απορείς για το πόσο γενναιόδωρη στέκεται κάποιες φορές η φύση.
Ξεκινάς από τα Λουτρά Πόζαρ, από τη μεγάλη πισίνα, και συνεχίζεις προς το Βόρας ακολουθώντας αντίθετη πορεία από τη ροή του ποταμού. Το πέτρινο μονοπάτι θα σε οδηγήσει ανάμεσα από θεόρατα πλατάνια και πεύκα, και θα σε φέρει μέχρι τον μεγάλο καταρράκτη, στο τέλος μιας διαδρομής που μπορεί να μην κρατά πάνω από δέκα λεπτά, φαντάζει όμως πολύ μεγαλύτερη καθώς συνεχώς σταματάς θαμπωμένος από την ασύγκριτη ομορφιά του τοπίου και τη συνεχή εναλλαγή των εικόνων. Πίσω από τον καταρράκτη διακρίνεις την αρχή του Ράμνο Μπορ: δύο πελώριοι, απόκρημνοι βράχοι σηματοδοτούν την είσοδο ενός φαραγγιού που ξεκινά από αυτό το σημείο (ή... τερματίζει εδώ) και φτάνει περίπου 33 χιλιόμετρα μακριά. Ράμνο Μπορ σημαίνει στα ελληνικά «Ισιο Πεύκο» και μάλλον δε χρειάζεται ετυμολογική εξήγηση: η οργιαστική βλάστηση εδώ είναι τόσο πλούσια που σε κάνει να απορείς για το πόσο γενναιόδωρη στέκεται κάποιες φορές η φύση.
Το φαράγγι του Λουτρακίου, με τη μικρή λιμνούλα στην είσοδό του.
Στα σπλάχνα του βουνού
Δεν είναι ευρύτερα γνωστό, είναι ωστόσο ακόμη ένα στολίδι στο λαμπερό στέμμα των Λουτρών. Μέσα στα σπλάχνα του Βόρα, στις πλαγιές πάνω ακριβώς από τα Λουτρά Πόζαρ, εκτείνεται ένα ευρύτατο δίκτυο σπηλαίων, που σύντομα αναμένεται να αποτελέσει το πρώτο σπηλαιολογικό πάρκο στην Ελλάδα. Συνολικά 15 σπηλιές και στοές έχουν ανακαλυφθεί εδώ, όπου μάλιστα εντοπίστηκαν και οστά προϊστορικής αρκούδας, κεραμικά όστρακα που χρονολογούνται περίπου στο 4.000 π.Χ. , καθώς και κάποιες πρωτότυπες όσο και παράξενες βραχογραφίες που παριστάνουν ανθρώπους με πελώρια χέρια. Αν και μέχρι πρότινος το σπήλαιο των Λουτρών ήταν επισκέψιμο, σήμερα παραμένει κλειστό για το κοινό, αναμένοντας την αξιοποίησή του.
Δεν είναι ευρύτερα γνωστό, είναι ωστόσο ακόμη ένα στολίδι στο λαμπερό στέμμα των Λουτρών. Μέσα στα σπλάχνα του Βόρα, στις πλαγιές πάνω ακριβώς από τα Λουτρά Πόζαρ, εκτείνεται ένα ευρύτατο δίκτυο σπηλαίων, που σύντομα αναμένεται να αποτελέσει το πρώτο σπηλαιολογικό πάρκο στην Ελλάδα. Συνολικά 15 σπηλιές και στοές έχουν ανακαλυφθεί εδώ, όπου μάλιστα εντοπίστηκαν και οστά προϊστορικής αρκούδας, κεραμικά όστρακα που χρονολογούνται περίπου στο 4.000 π.Χ. , καθώς και κάποιες πρωτότυπες όσο και παράξενες βραχογραφίες που παριστάνουν ανθρώπους με πελώρια χέρια. Αν και μέχρι πρότινος το σπήλαιο των Λουτρών ήταν επισκέψιμο, σήμερα παραμένει κλειστό για το κοινό, αναμένοντας την αξιοποίησή του.
Στην αγκαλιά του Βόρα
Tα Λουτρά Πόζαρ είναι ο αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής στην Αλμωπία, η λάμψη τους φτάνει και περισσεύει για να πάρει το όνομα της περιοχής και να το ταξιδέψει μέχρι τα πέρατα του κόσμου. Κι όμως, φαντάσου πως σ' αυτό το κομμάτι της η Αλμωπία έχει κι άλλα μυστικά να αποκαλύψει κι άλλα χαρίσματα για να σε κάνει να την αγαπήσεις. Μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα χωρίζουν τα Λουτρά από το Λουτράκι, το τελευταίο χωριό που συναντάς προς το Πόζαρ. Σίγουρα θα σου κάνει εντύπωση η μεγάλη ευθεία, σαν λεωφόρος, που διασχίζει το χωριό, με τους πολυτελείς ξενώνες να υψώνονται εκατέρωθεν του δρόμου, και τα πλούσια εστιατόρια να δελεάζουν με τους καλαίσθητους χώρους τους και το παραδοσιακό μενού τους. Αυτό τον καιρό μάλιστα, και μέχρι το τέλος του χρόνου είναι η πιο... μυρωδάτη εποχή!
Πανοραμική άποψη της μικρής Κωνσταντίας.
Ο λόγος απλός: είναι ο καιρός που οι ντόπιοι «καζανίζουν», γεμίζουν δηλαδή τα καζάνια τους για να φτιάξουν το τσίπουρο της χρονιάς. Οι πιο μερακλήδες διοργανώνουν και αυτοσχέδια γλέντια, με ψητά στη σχάρα, όργανα, το τσίπουρο να ρέει άφθονο και το κέφι να ανεβαίνει κατακόρυφα. Στην άκρη του χωριού θα δεις και μια εντυπωσιακή χαράδρα με μια λιμνούλα στην είσοδό της, μια πρόκληση για τους λάτρεις του trekking. Λίγο βορειότερα απο το Λουτράκι βρίσκεται ο παλιότερος οικισμός, το Ανω Λουτράκι.
Με λιγοστά σπίτια και ακόμη λιγότερους κατοίκους, το Ανω Λουτράκι έχει να υπερηφανεύεται για τις δύο περίφημες εκκλησίες του: τον Αγιο Γεώργιο και τον Αγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Λέγεται μάλιστα πως σε κάποια μυστική κρύπτη της τελευταίας βρίσκονται κρυμμένες χρυσές λίρες, από τον καιρό που οι κάτοικοι του χωριού εγκατέλειπαν τα σπίτια τους για να μην πέσουν στα χέρια των Βούλγαρων που εποφθαλμιούσαν την περιοχή.
Αμπέλια έξω από την Αριδαία.
Χωριά Αλμωπίας
Απέραντες εκτάσεις από αμπέλια, χωράφια νιοσπαρμένα, βαμβάκι, εσπεριδοειδή και ακακίες· ο Βόρας και το Πάικο να αγκαλιάζουν γλυκά ολόκληρο τον κάμπο της Αλμωπίας κι ανάμεσά τους, περήφανοι πρωταγωνιστές των βουνών, να απλώνονται διάσπαρτα τα γραφικά χωριά της Αριδαίας, από τους Προμάχους μέχρι τον Αρχάγγελο.
Απέραντες εκτάσεις από αμπέλια, χωράφια νιοσπαρμένα, βαμβάκι, εσπεριδοειδή και ακακίες· ο Βόρας και το Πάικο να αγκαλιάζουν γλυκά ολόκληρο τον κάμπο της Αλμωπίας κι ανάμεσά τους, περήφανοι πρωταγωνιστές των βουνών, να απλώνονται διάσπαρτα τα γραφικά χωριά της Αριδαίας, από τους Προμάχους μέχρι τον Αρχάγγελο.
Τα μυστικά του Κάμπου
Η βραχογραφία του Χριστού κοντά στη Φούστανη.
Με αφετηρία την πόλη της Αριδαίας ξεκινάς την περιήγησή σου στον κάμπο και τα χωριά της Αλμωπίας. Και το πρώτο δίλημμα, πριν καλά καλά βγεις από την πόλη, είναι γεγονός: ποιο δρόμο να πάρεις; Να φύγεις προς βορειοδυτικά, προς τους Προμάχους, τη Σωσάνδρα και το Λυκόστομο; Να κινήσεις προς τα ανατολικά, προς τον Εξαπλάτανο και την Κωνσταντία; Η μήπως να βάλεις «σημάδι» την κορυφογραμμή της Τζένας και να τραβήξεις προς τα βορειότερα σύνορα, το Αετοχώρι, τη Νότια, την Περίκλεια και τον Αρχάγγελο; Δίλημμα είπαμε; Κάντο καλύτερα… τρίλημμα! Η ουσία είναι πως όποιον δρόμο κι αν επιλέξεις, κερδισμένος θα βγεις. Απλώς να ξέρεις πως στο σεργιάνι στον κάμπο της Αλμωπίας θα χρειαστεί να κάνεις πολλά πισωγυρίσματα, θα διανύσεις μεγάλες αποστάσεις, θα προχωράς και κάθε λίγο θα θες να κάνεις κι άλλη μια παράκαμψη για να πας και στο παραπέρα χωριό γιατί «κάτι σε τραβάει προς τα 'κει».
Ορεξη να 'χεις (και βενζίνη…). Στο κομμάτι προς το Λυκόστομο και τη Σωσάνδρα ο δρόμος περνά μέσα από απέραντες καλλιεργημένες εκτάσεις. Ανάλογα με την εποχή, τα χρώματα από τα δέντρα αλλάζουν, μια σε πράσινο, μια σε κόκκινο ή πορτοκαλί… Κοντά στη Σωσάνδρα υπάρχουν πολλοί παλιοί μισογκρεμισμένοι νερόμυλοι, που μέχρι πριν 20 χρόνια δούλευαν, για να εγκαταλειφθούν και να αφεθούν στο έλεος του χρόνου. Μπορείς να σταματήσεις στο κέντρο του χωριού για να πιεις ένα καφεδάκι παρέα με τους λιγοστούς μόνιμους κατοίκους, πριν συνεχίσεις για τους ορεινούς Προμάχους.
Η σκοπιά στο παλιό φυλάκιο στο Ανω Λουτράκι, με φόντο το Βόρας.
Οι Προμάχοι είναι από τα πιο «ηρωικά» χωριά της περιοχής: οι περισσότεροι κάτοικοί του πολέμησαν στον Μακεδονικό Αγώνα, γι' αυτό και το χωριό άλλωστε ονομάστηκε έτσι, ως «προμάχος» στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους. Λένε μάλιστα πως δεν κανείς κατακτητής ή επιδρομέας δεν μπόρεσε ποτέ να πατήσει το πόδι του εδώ… Το Ανω Γαρέφι, λίγο ανατολικότερα από τους Προμάχους, είναι από τους πιο γραφικούς παλιούς οικισμούς της Αλμωπίας και αξίζει μια παράκαμψη για να το δεις και να περπατήσεις για λίγο στα στενά του δρομάκια.
Μόλις 7 χλμ. χωρίζουν την Αριδαία από τον Εξαπλάτανο, μεγάλο κεφαλοχώρι και έδρα του παλιού καποδιστριακού δήμου. Στον Εξαπλάτανο υπάρχει ακόμη το σπίτι του Μενέλαου Λουντέμη, ένας από τους πολυγραφότερους και πιο αγαπημένους συγγραφείς του περασμένου αιώνα. Δυστυχώς το σπίτι του δεν διατηρείται σε καθόλου καλή κατάσταση, οι πολλές σκαλωσιές που έχουν στηθεί δεν είναι βέβαιο πως μπορούν να αποτρέψουν την κατάρρευσή του και μόνο μια μικρή μαρμάρινη πλακέτα στον τοίχο ενημερώνει πως εδώ έζησε για λίγο ο μεγάλος συγγραφέας.
Η καμάρα που σώζεται από το γεφύρι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην Αλωρο.
Συνεχίζοντας βορειότερα, ακολουθείς τις πινακίδες προς Αρχάγγελο και περνάς διαδοχικά, με μια μικρή παράκαμψη, από τα χωριά Κωνσταντία, την Ιδα, απ' όπου πήρε και το ψευδώνυμό του ο Ιωνας Δραγούμης (ο «Ιδας των νεοελληνικών γραμμάτων»), τη Φιλώτεια και τη Φούστανη, με τον μικρό χείμαρρο ανάμεσα στα πλατάνια. Λίγο έξω από τη Φούστανη, καθώς θα ανηφορίζεις προς το Αετοχώρι, θα δεις πάνω σε έναν μεγάλο βράχο, δίπλα ακριβώς στο δρόμο, μια μεγάλη βραχογραφία του Ιησού.
Μια παρτίδα τάβλι στο...σχολείο;
Ενας από τους πύργους του κάστρου της Χρυσής.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ
Τα ίχνη των αρχαίων Μακεδόνων
Κάποτε υπήρξε κομμάτι του απέραντου βασιλείου του μεγαλύτερου στρατηλάτη όλων των εποχών· σήμερα η Αλμωπία επιδεικνύει τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της που κουβαλούν στις πλάτες τους ιστορία αιώνων, από την αρχαιότητα μέχρι και το Βυζάντιο...
Τα ίχνη των αρχαίων Μακεδόνων
Κάποτε υπήρξε κομμάτι του απέραντου βασιλείου του μεγαλύτερου στρατηλάτη όλων των εποχών· σήμερα η Αλμωπία επιδεικνύει τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της που κουβαλούν στις πλάτες τους ιστορία αιώνων, από την αρχαιότητα μέχρι και το Βυζάντιο...
Ο,τι έχει απομείνει από τα τείχη στην Αλωρο.
Στο μεγαλύτερο μέρος της Αλμωπίας, από τα όρια ακόμη με τον Δήμο Εδεσσας, γύρω από την πρωτεύουσα Αριδαία και μέχρι τα σύνορα με το Κιλκίς, θα δεις πολλές φορές στον δρόμο εκείνες τις καφέ πινακίδες που πληροφορούν πως «κάπου εδώ» υπάρχει κάτι με αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Η Αλμωπία, άλλωστε, ήταν πολύ κοντά στην αρχαία Πέλλα, την πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, που όπως καταλαβαίνεις, δεν θα μπορούσε να στερείται σπουδαίων αρχαιολογικών ευρημάτων. Ενα από τα πιο σημαντικά μνημεία στην ευρύτερη περιοχή της Αλμωπίας, είναι το αποκαλούμενο «Γεφύρι του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Θα το βρεις λίγο μετά το χωριό Αλωρος, περίπου στα 6,5 χλμ. από την Αριδαία.
Δυστυχώς, δεν υπάρχει κάποια ταμπέλα στο χωριό που να οδηγεί στο γεφύρι, θα πρέπει να ρωτήσεις κάποιον ντόπιο για να σου δείξει τον δρόμο (εμείς το πετύχαμε με την 4η). Το γεφύρι χτίστηκε στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σύμφωνα με την παράδοση, και ο σκοπός ήταν να εξυπηρετεί την επικοινωνία της Πέλλας με την Αλμωπία. Το κατά πόσο ο ίδιος ο στρατηλάτης διέσχισε το ποτάμι περνώντας από το γεφύρι δεν μπορούμε να το ξέρουμε, αξίζει ωστόσο να βγεις στον χωματόδρομο για να φτάσεις μέχρι εδώ. Θα δεις πως το μεγαλύτερο μέρος του άλλοτε τοξωτού γεφυριού μήκους 15 μέτρων έχει γκρεμιστεί, παραμένει ωστόσο ολόκληρη μία καμάρα, όχι πάνω από το νερό μα από την πλευρά της στεριάς. Επιστρέφοντας στο χωριό, θα δεις πολλές πινακίδες που οδηγούν προς τον αρχαιολογικό χώρο της Αλώρου. Ο δρόμος μέχρι εκεί είναι μάλλον κακός, και δεν έχουν απομείνει και πολλά πράγματα για να δεις.
Το περίτεχνο και πρωτότυπο καμπαναριό στη Μονή Ιλαρίωνος.
Μονάχα κάποια ελάχιστα υπολείμματα τμήματος αρχαίου τείχους και κάποια ακόμη ευρήματα που ωστόσο κρύβονται κάτω από λαμαρίνες. Αυτό που αξίζει περισσότερο εδώ είναι η όμορφη θέα προς το Βόρας και τον κάμπο της Αλμωπίας από το ύψωμα του αρχαιολογικού χώρου.Μετά το γεφύρι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το πιο ενδιαφέρον μνημείο της περιοχής είναι σίγουρα το κάστρο της Χρυσής (το ομώνυμο χωριό απέχει μόνο 8 χλμ. από την Αριδαία). Το κάστρο χρονολογείται κάπου ανάμεσα στον 10ο και τον 12ο αι.,και από το 1980 έχει και ανακηρυχτεί και επίσημα αρχαιολογικός χώρος.
Με πάχος τείχους 2,5 μ. και πύργους που φτάνουν τα 7 μ. το οχυρό εκτεινόταν κάποτε σε έκταση 40 περίπου στρεμμάτων. Πολλά χρόνια αργότερα, όταν έπαψε πια να χρησιμοποιείται ως ακρόπολη και καταφύγιο, όταν η Αλμωπία άνοιξε την αγκαλιά της σε προσφυγικούς πληθυσμούς, πολλοί κάτοικοι των κοντινών χωριών αφαίρεσαν από το κάστρο μεγάλα κομμάτια από τα τείχη του, για να τα αξιοποιήσουν ως οικοδομικά υλικά στην κατασκευή των σπιτιών τους.
Τμήμα από τις σπάνιες αγιογραφίες στη Μονή Αρχαγγέλου.
Μονές και εκκλησίες: Με τη χάρη των αγίων
Καμάρι και καύχημα της ορεινής Αλμωπίας είναι οι εκκλησιές και τα μοναστήρια της. Ο Ταξιάρχης στον Αρχάγγελο, η Μονή Ιλαρίωνος στους Προμάχους και ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο Αετοχώρι φέρνουν μηνύματα και εικόνες από το παρελθόν των δύσκολων χρόνων...
Και μόνο η διαδρομή μέχρι εκεί ψηλά αξίζει χίλιες φορές τον κόπο. Δεν είναι εύκολο να φτάσεις μέχρι τον Αρχάγγελο, έχεις να διανύσεις περίπου 35 χλμ. από την Αριδαία και γύρω στα 60 χλμ. από την Εδεσσα, όμως το ταξίδι έχει να χαρίσει πολλές και πλούσιες εικόνες. Ο δρόμος θα σε περάσει σχεδόν απ' τα μισά χωριά της ορεινής Αλμωπίας, με το Πίκοβο και τη Τζένα, τις βορεινές κορφές του Βόρας, να σε «ακολουθούν» από τα αριστερά ενώ δεξιά σου θα υψώνεται ο τραχύς και επιβλητικός όγκος του Πάικου. Εκεί, σε μια απ' τις πλαγιές του Πάικου, μόλις 2 με 3 χλμ. από το χωριό Αρχάγγελος θα βρεις την ομώνυμη μονή του Ταξιάρχη Μιχαήλ, χτισμένη σε υψόμετρο 700 μ. Η ιστορία της μετριέται σε αιώνες, από το 1082 (κατά μία εκδοχή, κατά μία άλλη στα 1181), όταν πρωτοχτίστηκε αφιερωμένη στο Γενέσιον του Προδρόμου. Η τύχη του μοναστηριού ακολούθησε εν πολλοίς τη μοίρα της ίδιας της περιοχής, καθώς αρκετές φορές γνώρισε την καταστροφή από επιδρομείς και κατακτητές.
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο Αετοχώρι.
Στα τέλη μάλιστα του 18ου αι. το μοναστήρι κάηκε, σκοτώθηκαν όλοι οι μοναχοί και χρειάστηκε να φτάσουμε στα 1858, ώστε να ξαναχτιστεί η μονή πάνω στα θεμέλια του πρώτου βυζαντινού ναού. Αυτήν τη φορά αφιερώνεται στον Αρχάγγελο Μιχαήλ και το Εν Χώναις Θαύμα, ενώ μέχρι το 1920 θα το αποκαλούν και «Μονή της Οσιανης», όπως ακριβώς δηλαδή λεγόταν μέχρι τότε και το γειτονικό χωριό Αρχάγγελος. Σήμερα η Μονή του Αρχαγγέλου φιλοξενεί 4 μοναχούς. Το ήρεμο και γαλήνιο περιβάλλον που συναντάς εδώ μετατρέπεται σε χαρούμενο πανηγυριώτικο βουητό στις 8 Νοεμβρίου, όταν πιστοί όχι μόνο από τη γύρω περιοχή μα από όλη την Ελλάδα, έρχονται για να τιμήσουν τη γιορτή του αγίου. Μέσα στον χώρο του ναού αξίζει να προσέξεις τις εντυπωσιακές όσο και πρωτότυπες καλλιτεχνικά αγιογραφίες λαϊκής τεχνοτροπίας. Στα αριστερά της πύλης του ναού θα δεις εικόνες που σπάνια συναντάς σε ορθόδοξη εκκλησία: «Ο θάνατος του δικαίου και του αμαρ-
τωλού ανθρώπου», «ο πριονισμός του Ησαΐα», «η παράξενη ιστορία του Αβιμέλλεχ» που κοιμήθηκε 80 χρόνια για μη δει την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους» και άλλες ακόμα, με τεχνοτροπία που θυμίζει περισσότερο έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου παρά βυζαντινή αγιογραφία. Αν συναντήσεις κάποιον από τους μοναχούς που ζουν εδώ, μη διστάσεις να τους ζητήσεις να σου μιλήσουν για την ιστορία της μονής αλλά και τα θαύματα που κατά καιρούς έχουν αναφερθεί και αποδίδονται στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.
Ο Μονή Ιλαρίωνος - Αγιος Δημήτριος Αετοχωρίου
Ο περίβολος της μονής θυμίζει περισσότερ... ελβετικό χωριό και λιγότερο ελληνική ύπαιθρο. Στη Μονή Ιλαρίωνος, στο χωριό Προμάχοι (9 χλμ. από την Αριδαία, 34 χλμ. από την Εδεσσα), η αίσθηση της τάξης είναι τόσο έντονη που αρχίζεις να απορείς, ενώ παράλληλα πιάνεις τον εαυτό σου να αφαιρείται κοιτάζοντας την πλούσια θέα στον κάμπο της Αλμωπίας. Λέγεται πως το μοναστήρι ιδρύθηκε από τον ίδιο τον Αγιο Ιλαρίωνα περίπου τον 12ο αι. και ανοικοδομήθηκε πολύ αργότερα, μόλις τον 19ο αι., μετά από πρωτοβουλία του μακεδονομάχου αρχιερατικού επιτρόπου Αριδαίας (τότε Σούμπουσκο) πατέρα Νίκανδρου.
Ο περίβολος της μονής θυμίζει περισσότερ... ελβετικό χωριό και λιγότερο ελληνική ύπαιθρο. Στη Μονή Ιλαρίωνος, στο χωριό Προμάχοι (9 χλμ. από την Αριδαία, 34 χλμ. από την Εδεσσα), η αίσθηση της τάξης είναι τόσο έντονη που αρχίζεις να απορείς, ενώ παράλληλα πιάνεις τον εαυτό σου να αφαιρείται κοιτάζοντας την πλούσια θέα στον κάμπο της Αλμωπίας. Λέγεται πως το μοναστήρι ιδρύθηκε από τον ίδιο τον Αγιο Ιλαρίωνα περίπου τον 12ο αι. και ανοικοδομήθηκε πολύ αργότερα, μόλις τον 19ο αι., μετά από πρωτοβουλία του μακεδονομάχου αρχιερατικού επιτρόπου Αριδαίας (τότε Σούμπουσκο) πατέρα Νίκανδρου.
Σήμερα φιλοξενείται εδώ γυναικεία αδελφότητα, ενώ στον χώρο της μονής θα δεις το ξωκλήσι του Αγίου Ιλαρίωνος, το θαυματουργό (όπως πιστεύεται) αγίασμα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ενώ στον περίβολο αξίζει την προσοχή σου και το περίτεχνο κιόσκι με το πολλαπλό καμπαναριό, που λειτουργεί σαν κρουστά! Τη Μονή θα επισκεφθείς στις 21 Οκτωβρίου, τη μέρα που τιμάται η μνήμη του αγίου. Λίγες μέρες αργότερα, στις 26, γιορτάζει και ο Αγιος Δημήτριος, στο ορεινό Αετοχώρι. Μια από τις πιο εντυπωσιακές εκκλησίες της Αλμωπίας, ο Αγιος Δημήτριος χτίστηκε στα 1842 και διακρίνεται για την κεραμωτή σκεπή του, τις χαμηλές εισόδους (για να μην μπορούν να μπουν έφιπποι οι Τούρκοι στον ναό, όπως θρυλείται) καθώς και τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του. Θα διαπιστώσεις πως η εκκλησία χρήζει άμεσης φροντίδας γιατί οι φθορές του χρόνου είναι φανερές, όχι όμως και ικανές για να θαμπώσουν την ομορφιά του ναού!
ΔΙΑΜΟΝΗ
Στο κέντρο της πόλης της Αριδαίας, το ξενοδοχείο LIDRA PALACE (Αριδαία, τηλ. 23840 22900, www.lidrapalace.gr) διαθέτει δωμάτια και σουίτες με διαφορετική διακόσμηση και άποψη, ιδανικά τόσο αν προτιμάτε τις κλασικές γραμμές, όσο και αν είστε πιο μοντέρνας αντίληψης. Οι εντυπωσιακοί χώροι είναι ένα μόνο από τα πλεονεκτήματα του AGAPI LUXURY HOTEL (Λουτρά Πόζαρ, τηλ. 23840 91166, www.agapi-luxuryhotel.gr προσθέστε τα δωμάτια εξοπλισμένα με σάουναυδρομασάζ-χαμάμ και αρχίζεται να παίρνετε μια γεύση της πολυτέλειας που θα συναντήσετε εδώ. Στο THERMES HOTEL (Λουτράκι, τηλ. 23840 91165, www.thermes.com), σε απόσταση αναπνοής από τα περίφημα Λουτρά Πόζαρ, η πέτρα κυριαρχεί στην αρχιτεκτονική των χώρων και η απέριττη πολυτέλεια εξασφαλίζει την υψηλή ποιότητα των παρεχόμενων παροχών και υπηρεσιών. Ακριβώς απέναντι θα βρείτε το FILOXENIA HOTEL (Λουτράκι, τηλ. 23840 91095, www.filoxeniahotel.gr) , με το ίδιο επίπεδο άμεσης εξυπηρέτησης και φιλικότητας και δωμάτια 2, 3 ή και 4 ατόμων.
ΦΑΓΗΤΟ ΓΗΤΟ
Στην ταβέρνα ΔΑΣΑΚΙ (Αριδαία, Καπετάν Γαρέφη, τηλ. 23840 24952) θα δοκιμάσετε νόστιμα κρεατικά της ώρας και της σούβλας αλλά και σπιτικά μαγειρευτά. Κάθε Πέμπτη και Σάββατο έχει και ζωντανή μουσική. Πλουσιο φαγητό, κάβα επιλεγμένη από ειδικό οινολόγο αλλά και συχνά events και εκδηλώσεις γευσιγνωσίας στο εστιατόριο ΥΔΡΟΛΙΘΟΣ (Λουτράκι, τηλ. 23840 91600).
ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ
Παγωτό με φρέσκο γάλα (δοκιμάστε οπωσδήποτε με γεύση τσίχ, προφιτερόλ με λιωμένη κουβερτούρα, τρίγωνα Πανοράματος, τσουρέκι και ό,τι γλύκισμα μπορεί να βάλει ο νους σας. Στο ΜΕΛΙΡΡΥΤΟΝ βέβαια (Αριδαία, πλατεία Αγγελή Γάτσου, τηλ. 23840 25355), που «έχει ακριβώς αυτό που θέλετε». Για καφέ από το πρωί ή βραδινό ποτάκι, το VENTURE (Αριδαία, Κύπρου 17, τηλ. 6986 736785) ξεχωρίζει με τον ωραίο χώρο, την ξεσηκωτική μουσική και τα καθαρά ποτά.
Κείμενο: Γιάννης Μαντάς,
Φωτογραφίες: Γιάννης Σεφέρος
Στο κέντρο της πόλης της Αριδαίας, το ξενοδοχείο LIDRA PALACE (Αριδαία, τηλ. 23840 22900, www.lidrapalace.gr) διαθέτει δωμάτια και σουίτες με διαφορετική διακόσμηση και άποψη, ιδανικά τόσο αν προτιμάτε τις κλασικές γραμμές, όσο και αν είστε πιο μοντέρνας αντίληψης. Οι εντυπωσιακοί χώροι είναι ένα μόνο από τα πλεονεκτήματα του AGAPI LUXURY HOTEL (Λουτρά Πόζαρ, τηλ. 23840 91166, www.agapi-luxuryhotel.gr προσθέστε τα δωμάτια εξοπλισμένα με σάουναυδρομασάζ-χαμάμ και αρχίζεται να παίρνετε μια γεύση της πολυτέλειας που θα συναντήσετε εδώ. Στο THERMES HOTEL (Λουτράκι, τηλ. 23840 91165, www.thermes.com), σε απόσταση αναπνοής από τα περίφημα Λουτρά Πόζαρ, η πέτρα κυριαρχεί στην αρχιτεκτονική των χώρων και η απέριττη πολυτέλεια εξασφαλίζει την υψηλή ποιότητα των παρεχόμενων παροχών και υπηρεσιών. Ακριβώς απέναντι θα βρείτε το FILOXENIA HOTEL (Λουτράκι, τηλ. 23840 91095, www.filoxeniahotel.gr) , με το ίδιο επίπεδο άμεσης εξυπηρέτησης και φιλικότητας και δωμάτια 2, 3 ή και 4 ατόμων.
ΦΑΓΗΤΟ ΓΗΤΟ
Στην ταβέρνα ΔΑΣΑΚΙ (Αριδαία, Καπετάν Γαρέφη, τηλ. 23840 24952) θα δοκιμάσετε νόστιμα κρεατικά της ώρας και της σούβλας αλλά και σπιτικά μαγειρευτά. Κάθε Πέμπτη και Σάββατο έχει και ζωντανή μουσική. Πλουσιο φαγητό, κάβα επιλεγμένη από ειδικό οινολόγο αλλά και συχνά events και εκδηλώσεις γευσιγνωσίας στο εστιατόριο ΥΔΡΟΛΙΘΟΣ (Λουτράκι, τηλ. 23840 91600).
ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ
Παγωτό με φρέσκο γάλα (δοκιμάστε οπωσδήποτε με γεύση τσίχ, προφιτερόλ με λιωμένη κουβερτούρα, τρίγωνα Πανοράματος, τσουρέκι και ό,τι γλύκισμα μπορεί να βάλει ο νους σας. Στο ΜΕΛΙΡΡΥΤΟΝ βέβαια (Αριδαία, πλατεία Αγγελή Γάτσου, τηλ. 23840 25355), που «έχει ακριβώς αυτό που θέλετε». Για καφέ από το πρωί ή βραδινό ποτάκι, το VENTURE (Αριδαία, Κύπρου 17, τηλ. 6986 736785) ξεχωρίζει με τον ωραίο χώρο, την ξεσηκωτική μουσική και τα καθαρά ποτά.
Κείμενο: Γιάννης Μαντάς,
Φωτογραφίες: Γιάννης Σεφέρος
Πόσο επικίνδυνα είναι τα αυγά στη διατροφή μας;