Ψυχογενής Βουλιμία

Η ψυχογενής βουλιμία (bulimia nervosa) είναι και αυτή μια  από τις διαταραχές διατροφής. Πρόκειται για μια σχετικά νέα νόσο που περιγράφτηκε στα τέλη του ’70 από τον G. Russell.. Ετοιμολογικά, προέρχεται από τη σύνθετη ελληνική λέξη «βουλιμία» (βους=βόδι + λιμός=πείνα), που σημαίνει ακατανίκητη πείνα (ή αλλιώς πείνα τόσο μεγάλη που μπορεί κάποιος να καταναλώσει ένα ολόκληρο βόδι ή πείνα όση του βοδιού).

Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια καταβρόχθισης μεγάλης ποσότητας τροφής, που ακολουθούνται από δυσβάσταχτες ενοχές. Για την μείωση των ενοχών, το άτομο προχωρά σε...

τεχνητές εκκενώσεις του στομάχου π.χ. με προκλητό εμετό ή με χρήση καθαρτικών και διουρητικών σκευασμάτων. Η βουλιμία είναι πολύ πιο συχνή από την ανορεξία, αποτελεί επίσης μια ασθένεια κυρίως του "ασθενούς" φύλου, αλλά έχει καλύτερη πρόγνωση και πολύ πιο σπάνια οδηγεί στο θάνατο. Υπολογίζεται πως το 2 με 4% του γενικού πληθυσμού έχει βουλιμία, ενώ ένα 10% των γυναικών παρουσιάζει μερικά, αλλά όχι όλα τα συμπτώματα της βουλιμίας. Η ηλικία έναρξης είναι η εφηβεία ή τα πρώτα χρόνια μετά την ενηλικίωση και συνήθως τη  συναντούμε σε γυναίκες φυσιολογικού βάρους. Είναι επίσης σπάνια εκτός των δυτικών κοινωνιών.

Διαγνωστικά Κριτήρια Ψυχογενούς Βουλιμίας

1. Επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας.
   -Το να τρώει κάποιος μέσα σε μια χρονική περίοδο (π.χ. 2 ωρών) μια ποσότητα φαγητού που είναι σαφώς μεγαλύτερη από όση θα έτρωγαν οι περισσότεροι άνθρωποι κατά τη διάρκεια μιας παρόμοιας χρονικής περιόδου και κάτω από παρόμοιες περιστάσεις
   -Μια αίσθηση έλλειψης ελέγχου του πόσο τρώει κάποιος κατά τη διάρκεια του επεισοδίου (π.χ. μια αίσθηση ότι κάποιος δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει ή να ελέγξει τι ή πόσο τρώει)
2. Επανειλημμένη ακατάλληλη αντισταθμιστική συμπεριφορά για να αποτρέψει την απόκτηση βάρους, όπως π.χ. πρόκληση εμέτου, κακή χρήση καθαρτικών, διουρητικών ή άλλων φαρμάκων, νηστεία, υπερβολική άσκηση.
3. Η υπερφαγία και οι ακατάλληλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές και τα δύο, συμβαίνουν κατά μέσο όρο τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα για 3 μήνες.
4. Η εκτίμηση του εαυτού αδικαιολόγητα επηρεάζεται από το σχήμα του σώματος και το βάρος.
5. Η διαταραχή δεν συμβαίνει αποκλειστικά κατά τη διάρκεια επεισοδίων  Ψυχογενούς Ανορεξίας.

Ταυτόχρονα προσδιορίζονται και δύο υπο-τύποι  Ψυχογενούς Βουλιμίας :

Τύπος Κάθαρσης: το άτομο έχει εμπλακεί συστηματικά σε πρόκληση εμέτου ή κακή χρήση καθαρτικών, διουρητικών κλπ.

Τύπος Μη Κάθαρσης: το άτομο έχει χρησιμοποιήσει ακατάλληλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές όπως νηστείες ή υπερβολική σωματική άσκηση, αλλά δεν έχει εμπλακεί συστηματικά σε  πρόκληση εμέτου ή κακή χρήση καθαρτικών, διουρητικών κλπ.

Η εικόνα του βουλιμικού ασθενή

Σε αντίθεση με τα άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία, οι βουλιμικοί ασθενείς συχνά «δεν φαίνονται», καθώς στην πλειοψηφία τους διατηρούν ένα κανονικό βάρος και τα συμπτώματα της νόσου δεν είναι φανερά. Έτσι, είναι δύσκολο για τους οικείους του ασθενή να αναγνωρίσουν την ύπαρξη της ασθένειας και να παροτρύνουν το άτομο να ζητήσει βοήθεια.

Συναισθηματικά, τα βουλιμικά άτομα συνήθως έχουν διαστρεβλωμένη εικόνα του σώματός τους και βλέπουν στον καθρέπτη τους ένα υπέρβαρο και μη ελκυστικό σώμα. Έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και τείνουν να αναγάγουν την ευτυχία τους και την επιτυχία τους στην σωματική τους εικόνα, η οποία δεν τους ικανοποιεί. Εκφράζουν πολλές ενοχές, αισθήματα ντροπής και ανεπάρκειας, μοναξιά και δυστυχία, και δύσκολα ζητούν βοήθεια. Η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από παθητικότητα, παρορμητισμό και μεταπτώσεις στη διάθεση, ενώ συχνά εκφράζουν καχυποψία προς τους άλλους. Τα βουλιμικά άτομα έχουν συχνά χρόνιο άγχος, υπερένταση και κατάθλιψη, ενώ δεν είναι σπάνιο να εμπλέκονται σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως αυτοτραυματισμοί, κατάχρηση ουσιών, κλοπές και έντονες σεξουαλικές σχέσεις

Πολλοί βουλιμικοί έχουν μάθει από παιδιά να χρησιμοποιούν το φαγητό σαν έναν τρόπο για να ελέγξουν το άγχος τους. Ως ενήλικες λοιπόν, σε περιόδους stress καταφεύγουν σε βουλιμικά επεισόδια για να καταπραΰνουν το άγχος. Αν και κατά τη διάρκεια των βουλιμικών επεισοδίων κυριαρχούνται από ένα συναίσθημα απόλαυσης, αργότερα νιώθουν μεγάλες ενοχές και ο φόβος της παχυσαρκίας επανέρχεται πιο δριμύς από πριν. Έτσι καταφεύγουν σε προκλητό εμετό ή σε καθαρτικά σκευάσματα ώστε να εξουδετερώσουν τα αποτελέσματα της λήψης υπερβολικής ποσότητας τροφής. Πρόσκαιρα οι παραπάνω συμπεριφορές επαναφέρουν την ψυχική ηρεμία, αργότερα όμως οι βουλιμικοί ασθενείς κατακλύζονται από αισθήματα κατάθλιψης, ντροπής, απαξίωσης και αδιεξόδου. Αν αντιθέτως δεν καταφύγουν σε εξισορροπητικά μέτρα, μοιραία οδηγούνται σε αύξηση του βάρους τους με αποτέλεσμα την περεταίρω επιβάρυνση της συναισθηματικής τους κατάστασης που συχνά τους οδηγεί στην υιοθέτηση αυστηρών ή και επικίνδυνων διαιτητικών συμπεριφορών.

Τα επεισόδια υπερφαγίας συνήθως συμβαίνουν όταν το άτομο είναι μόνο και οι θερμίδες που καταναλώνει το άτομο ισοδυναμούν με αυτές πολλών γευμάτων. Συχνά το άτομο εξαφανίζεται στη τουαλέτα μετά από κάθε γεύμα για να απομακρύνει την τροφή που κατανάλωσε. Επιπλέον, οι βουλιμικές γυναίκες έχουν διαταραχές στον κύκλο τους και ιστορικό μεγάλων διακυμάνσεων του βάρους, ενώ εξαιτίας των πολλών εμετών, οδηγούνται σε κακή υγεία, αφυδάτωση και λέπτυνση του δέρματος, καθώς και βλάβες της αδαμαντίνης των δοντιών και των δακτύλων.

Αίτια

Τα ακριβή αίτια της βουλιμίας δεν είναι γνωστά, αλλά φαίνεται ότι εμπλέκουν τόσο την προσωπικότητα των ατόμων, όσο και την έκθεσή τους στα πρότυπα των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών που υμνούν την κομψότητα και την ομορφιά, αλλά και μια μικρή γενετική συνδρομή. Δεν είναι τυχαίο ότι οι διαταραχές διατροφής «άνθισαν» τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, όταν τα διεθνή πρότυπα μόδας άρχισαν να λανσάρουν όλο και πιο αποστεωμένα πρότυπα ομορφιάς.

Ξεκινώντας από την παιδική ηλικία, το παιδί συχνά δέχεται αντικρουόμενα μηνύματα σχετικά με το φαγητό κατά τη διάρκεια της ζωής του. Έτσι, στην παιδική ηλικία το καλό παιδί είναι αυτό που τρώει όλο το φαγητό του, ενώ στην εφηβεία ο αποδεκτός, από τους συνομηλίκους του κι από τον εαυτό του, έφηβος είναι αυτός που έχει ένα αδύνατο, ελκυστικό για τα πρότυπα της εποχής μας, σώμα. Έτσι ο έφηβος από τη μια πλευρά νιώθει ανακούφιση κάθε φορά που τρώει μιας και έτσι έχει μάθει κατά την παιδική του ηλικία να είναι «το καλό παιδί» κι από την άλλη κάθε φορά που τρώει πολύ νιώθει απορριπτέος από την παρέα του και αποκλίνων από τα δυτικά πολιτισμικά πρότυπα ομορφιάς. Η βουλιμία περιλαμβάνει και τα δυο αυτά στάδια.

Επίσης φαίνεται ότι οι οικογενειακές σχέσεις των βουλιμικών ασθενών είναι προβληματικές. Οι οικογένειες αυτές δεν εκφράζουν συνήθως συναισθήματα και είναι περισσότερο επιθετικές, παρά υποστηρικτικές. Ανάμεσα στα μέλη τους έχουν παρατηρηθεί ειδικά πρότυπα συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασης, όπως ο προσανατολισμός στη διάκριση και την επιτυχία, το χάος, η μη συνεκτικότητα, οι ανοιχτές συγκρούσεις και η αίσθηση ότι η μητέρα είναι αδιάφορη. Δεν λείπουν οι αλληλοκατηγορίες καθώς και ο αμοιβαίος έλεγχος των σχέσεων των μελών της οικογένειας. Πιο σύνθετες φαίνεται να είναι οι σχέσεις μητέρας-κόρης, η οποία είναι αυτή συνήθως που παρουσιάζει την ασθένεια.. Η μητέρα και η κόρη αντιδρούν με έναν σκυθρωπό και θυμωμένο τρόπο η μία απέναντι στην άλλη. Οι προσπάθειες της κόρης να διεκδικήσει τις ξεχωριστές της ανάγκες υπονομεύονται αναπόφευκτα από μια τέτοια εχθρική υποταγή. Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει πως οι γονείς βουλιμικών γυναικών εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά ψυχοπαθολογίας που εκφράζονται με υψηλότερη συχνότητα προβληματικών συμπεριφορών με το αλκοόλ, κατάθλιψης, αποπειρών αυτοκτονιών, θεραπείας για ψυχικό πρόβλημα και αντικοινωνικών συμπεριφορών, ενώ όσον αφορά στη σεξουαλική κακομεταχείριση βρέθηκε ότι 1 στους 4 βουλιμικούς ασθενείς είχαν δεχτεί σεξουαλική κακοποίηση.

Στόχοι θεραπείας

Οι στόχοι της θεραπείας της Ψυχογενούς Βουλιμίας επικεντρώνονται : 

1. Στην εγκατάσταση κανονικού προγράμματος διατροφής και διακοπή του φαύλου κύκλου υπερφαγίας-εμέτων.
2. Στην αλλαγή σκέψεων, πίστεων, και συναισθημάτων που συντηρούν τη βουλιμική συμπεριφορά
3. Στην κατανόηση των καταστρεπτικών επιπτώσεων των εμέτων και της χρήσης καθαρτικών, καθώς επίσης και της συσχέτισης υποθρεψίας-υπερφαγίας.
4. Στην θεραπεία των ιατρικών επιπλοκών της βουλιμίας.
5. Στην αντιμετώπιση των συνυπαρχόντων ψυχικών διαταραχών που είναι συνήθη στη βουλιμία.
6. Στην ψυχολογική προσέγγιση με ατομική και οικογενειακή θεραπεία.
7. Στη φαρμακευτική αγωγή.
8. Στην πρόληψη των υποτροπών, αφού η πορεία της νόσου χαρακτηρίζεται από περιόδους ύφεσης και έξαρσης.

Αποτελέσματα Θεραπείας

Σε γενικές γραμμές, η θεραπεία της βουλιμίας έχει καλά αποτελέσματα. Πιο συγκεκριμένα:

1. Τα 2/3 περίπου των ασθενών, μετά από ένα χρόνο, δεν τηρούν πλέον τα κριτήρια για διάγνωση Ψυχογενούς Βουλιμίας και μειώνονται σημαντικά τα επεισόδια υπερφαγίας και χρήσης καθαρτικών, με μέσο όρο βελτίωσης περίπου 70%.
2. Υπάρχει ελάχιστη διακύμανση στο βάρος των ασθενών.
3. Παρατηρείται αισθητή βελτίωση των διατροφικών συνηθειών των ασθενών, η οποία συνοδεύονται από παράλληλη βελτίωση της διάθεσης.
4. Περίπου το 50% ασθενών που έλαβαν ψυχοθεραπεία και συστηματική παρακολούθηση, ανέκαμψε, δηλαδή ήταν χωρίς συμπτώματα της νόσου για δύο έως και δέκα χρόνια μετά την έναρξη της θεραπείας. Μόνο ένα 20% περίπου των βουλιμικών ασθενών παρουσίαζαν ανθεκτικά συμπτώματα, ενώ το 30% των ασθενών είχε περιόδους υφέσεων και εξάρσεων των συμπτωμάτων.

Οι προγνωστικοί παράγοντες στη Ψυχογενή Βουλιμία εξακολουθούν να παραμένουν άγνωστοι.  Φαίνεται λοιπόν ότι, αντίθετα με την Ψυχογενή Ανορεξία, υπάρχουν πολλές πιθανότητες μείωσης, αλλά και εξάλειψης της βουλιμικής συμπεριφοράς, αν και η ετερογένεια της διαταραχής και η ανάγκη προσαρμογής της θεραπείας ανάλογα με τα ατομικά χαρακτηριστικά του ασθενή, δυσκολεύουν την πρόγνωση της έκβασης της διαταραχής.  Η έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση προβλέπει συχνά μια καλή εξέλιξη της διαταραχής.  Φτωχή πρόγνωση έχουν οι βουλιμικοί ασθενείς, με συνυπάρχουσα κατάθλιψη και κατάχρηση ουσιών.  Σημαντικό είναι όμως να αναφερθεί ότι κατά τη διάρκεια ενός-δύο χρόνων, βουλιμικοί ασθενείς που δεν έλαβαν καμία θεραπεία, αναφέρουν μέτρια βελτίωση με μείωση 25-30% των επεισοδίων υπερφαγίας και της χρήσης καθαρτικών.

Ν. Λιμναίου

Ψυχολόγος

http://www.sintagespareas.gr