Νίκος Καζαντζάκης, απροσκύνητη ψυχή

Η Κρήτη γέννησε έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς του τόπου μας, τον Νίκο Καζαντζάκη. Βαθιά Έλληνας, με έντονο αίσθημα Δικαίου, που οι συμβάσεις δεν μπόρεσαν ποτέ να καθορίσουν, απέδειξε περίτρανα με τη ζωή και το έργο του πως μέτρο όλων των πραγμάτων είναι ο άνθρωπος.

Όταν αποφασίζεις να γράψεις για τον Καζαντζάκη, ξαφνικά νιώθεις το στιλό να γίνεται ένα ασήκωτος βράχος, που προσπαθείς να πιάσεις με τρία δάκτυλα. Ποιες λέξεις μπορούν να τον αιχμαλωτίσουν στο χαρτί; Η στείρα παράθεση βασικών χρονολογιών, σπουδών και έργων, εν είδει βιογραφικού σημειώματος, εξυπηρετεί μεν τις ανάγκες της πρακτικότητας, αλλά αδυνατεί να αναδείξει τις πλήρεις διαστάσεις ενός φαινομένου που σημάδεψε τα ελληνικά αλλά και παγκόσμια λογοτεχνικά χρονικά. Ο Νίκος Καζαντζάκης, γεννημένος στο χωριό Βαρβάροι (σημερινή Μυρτιά) του Ηρακλείου Κρήτης το 1883, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του εγκαταλείπει διαρκώς την ιδιαίτερη πατρίδα του. Κυνηγημένος από τον οίστρο της φιλομάθειας, αποφοιτά από τη Γαλλική Εμπορική Σχολή στη Νάξο, αριστεύει στη Νομική Αθηνών και μετεκπαιδεύεται στο Παρίσι, όπου επηρεάζεται βαθιά από τη διδασκαλία του Μπεργκσόν. Η φιλοσοφία του Νίτσε αποτελεί το θέμα της διδακτορικής του διατριβής και θεμελιώνει την «Ασκητική» του, ενώ εκείνος ανακαλύπτει παράλληλα τις αρχές του βουδισμού, θαυμάζει το σοβιετικό μοντέλο (γεγονός για το οποίο παρ' ολίγο να παραπεμφθεί σε δίκη), εγκύπτει στις ρηξικέλευθες για την εποχή ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόυντ, παραμένοντας ταυτόχρονα πιστός στην ιδέα του οικουμενικού ανθρώπου. Όλα αυτά τα νέα δεδομένα συλλέγονται από τα μέρη του εξωτερικού που επισκέπτεται είτε ως φοιτητής είτε ως δημοσιογράφος, είτε ως συγγραφέας ή απλός παρατηρητής. Οι εντυπώσεις από τα οδοιπορικά του περιγράφονται στη σειρά βιβλίων «Ταξιδεύοντας», παραδίδοντας μαθήματα δημοσιογραφίας, ενώ οι 7 γλώσσες που γνωρίζει άπταιστα (πέρα από τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά), και αξιοποιεί στην απόδοση ξένων έργων, μολονότι ακούγονται υπερβολικές σε αριθμό, δεν συγκρίνονται με τις περισσότερες από 40, στις οποίες μεταφράστηκαν τα έργα του.

Ωστόσο, τα πολυάριθμα ταξίδια του στο εξωτερικό δεν τον κάνουν κοσμοπολίτη· είναι πάντα οι βόλτες ενός παιδιού, που ο ομφάλιος λώρος του με την Κρήτη έχει αρκετή ελαστικότητα, ώστε να του επιτρέπει να ξεμακραίνει για μήνες ή για χρόνια αλλά και τόση δύναμη, ώστε να τον τραβάει ξανά κοντά της. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι η «Οδύσσειά» του, ένα ποιητικό μεγαθήριο, για τη γέννηση του οποίου χρειάστηκαν 8 αναθεωρημένες γραφές, 13 χρόνια πνευματικού κόπου (1925-1938) και 33.333 δεκαπεντασύλλαβοι στίχοι, θεωρείται (από τον ίδιο) το πλέον αντιπροσωπευτικό του έργο. Και ποιο άλλο θα μπορούσε να είναι, για έναν άνθρωπο αρνούμενο να υποκύψει στα θέλγητρα της «χρυσής μετριότητας», που εξασφαλίζει σε πολλούς -ειδικά στην Ελλάδα- φήμη και αναγνώριση χωρίς αντίκρισμα;

Ο Καζαντζάκης νυχοπατεί μόνιμα στη διαχωριστική γραμμή μεταξύ αθάνατης ηθικής και θνητής επιθυμίας. Στα βιβλία του γίνεται άμεσα εμφανής η διάκριση ψυχής και σώματος, τα οποία, όμως, τιμά εξίσου, θεωρώντας τα συγκοινωνούντα δοχεία, που, αν και έχουν διαφορετική «σύσταση», υπηρετούν, εντούτοις, τον ίδιο σκοπό: την τέλεια ύπαρξη του ανθρώπου. Αν αυτό τού χαρίζει την καταξίωση στο εξωτερικό με τον «Αλέξη Ζορμπά» και το Α΄ Βραβείο Ξένου Μυθιστορήματος στο Παρίσι το 1954, δεν συμβαίνει το ίδιο με τον «Τελευταίο Πειρασμό» και κάποια αποσπάσματα από τον «Καπετάν Μιχάλη». Η Ορθόδοξη Εκκλησία, πλήθος πιστών, αλλά και το Βατικανό αντιδρούν έντονα στην ιδέα ενός Χριστού με ανθρώπινες αδυναμίες, πολλά χρόνια προτού ο πασίγνωστος πλέον Dan Brown γίνει εκατομμυριούχος βασίζοντας τον «Κώδικα Ντα Βίντσι» στο ίδιο ακριβώς σκεπτικό... Η κατακραυγή οδηγεί στην απειλή με αφορισμό, κάτι που τελικά αποτρέπεται, χάρη στην παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα. Ο Καζαντζάκης, λιτά και απερίφραστα, απαντά στους εκπροσώπους και των δύο Εκκλησιών, που δεν μπορούν να διακρίνουν τη βαθιά θρησκευτικότητά του, η οποία είναι έκδηλη σε όλα του τα έργα. Η παραφιλολογία που εξακολουθεί να υπάρχει γύρω από το ζήτημα αυτό, δεν κατάφερε να τον διαβάλει ποτέ. Το 2007, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 ετών από το θάνατο του Κρητικού λογοτέχνη, 41 πόλεις στην Ελλάδα και 11 χώρες του εξωτερικού οργανώνουν συνέδρια και εκδηλώσεις αποτίνοντας (ελάχιστο) φόρο τιμής. Με την πικρή γνώση ότι οι μελλοντικές γενιές δεν πρόκειται να γνωρίσουν έναν δεύτερο Καζαντζάκη, υποκλινόμαστε στο σεπτό αλλά ταυτόχρονα άφθαρτο μεγαλείο ενός ανθρώπου που τίμησε τον... άνθρωπο όσο κανείς άλλος.

www.travelstyle.gr