Η “παράδοση” στη μουσική της Κρήτης

Πολλές φορές ακούμε για την παραδοσιακή Κρητική μουσική. Αυτή τη μουσική που υποστηρίζεται από αυτό το blog. Ομως συνομιλώντας με Κρητικούς (και μη), λίγοι είναι αυτοί που έχουν μια ιδέα για το τί εννοούμε λέγοντας “παράδοση“. Πολύ περισσότερο όταν λέμε Κρητική μουσική παράδοση.

Η λέξη, από μόνη της αυτοπροσδιορίζεται. Ουσιαστικά, περιλαμβάνει ότι παραδίδεται. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ότι παραδίδεται από μια παλιότερη γενιά σε μια νεώτερη. Καθήκον όμως όλων των γενιών είναι να παραδώσουν αυτούσιο αυτό που παρέλαβαν με τις ελάχιστες δυνατές αλλιώσεις. Ομως, επειδή μιλάμε για μουσική, τα πράγματα είναι απλά. Τόσο απλά που δε χωρούν αμφισβήτηση! Κάθε καλλιτέχνης που παίζει ένα παραδοσιακό μουσικό σκοπό, πρέπει να το κάνει  όσο καλύτερα μπορεί, μέσα στα όρια της δεξιοτεχνίας και του ταλέντου του. Ακόμα και όταν η δεξιοτεχνία και το ταλέντο δεν πλεονάζουν (λέγε με ερασιτέχνη), η όποια αλλαγή, διασκευή ή “παραλλαγή” γίνεται αποδεκτή, εφόσον αυτή γίνεται με σεβασμό και όχι για επίδειξη ή ακόμα χειρότερο για πλουτισμό.

Οταν κάποιος “καλλιτέχνης” (με ή χωρίς εισαγωγικά) βασίζει την καριέρα του, επάνω σε μία παράδοση -επάνω σε μια κληρονομιά-, θα πρέπει να σέβεται (τουλάχιστον), το έργο του δημιουργού και να προσπαθεί να το αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Οσο μπορεί πιο αυτούσια. Αυτό είναι το καθήκον του. Αν δε μπορεί ή δε θέλει, αλλά συνεχίζει να καλύπτει τις ανασφάλειες της έλλειψης δυνατοτήτων του, με παραλλαγές, προσαρμογές και προσθήκες (λέγε με drum machines, μπάσο κ.α.)  θα μπορούσε να χαρακτηρίσει τη δική του “εκδοχή” ως διασκευή πάντοτε όμως με την άδεια του δημιουργού.

Αν θέλεις κάποιος να κάνει μαγκιές, με την Κρητική μουσική (βλέπετε ότι δε χρησιμοποιώ τη λέξη παραδοσιακή), μπορεί να το κάνει στα δικά του δημιουργήματα. Ας βγάλει δικούς του σκοπούς και ας τους παίξει και με γκάϊντα. Λίγο με ενδιαφέρει. Από εκεί και πέρα το δημιούργημά του θα κριθεί και όποιος θέλει το ακολουθεί.

Ο Μάρξ είπε κάποτε ότι “H παράδοση όλων των νεκρών γενεών επικάθεται σαν εφιάλτης στο μυαλό των ζώντων” και κατά συνέπεια, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η παράδοση αποτελεί εμπόδιο στην ορθολογική σκέψη και στην πρόοδο. Αυτό πιθανόν να ίσχυε το 1852 που έγινε η διατύπωση από τον Μαρξ. Ομως στη σημερινή εποχή της πλήρους αλλωτρίωσης, της παγκοσμοιοποίησης, του ωχαδελφισμού, της ισοπέδωσης, των γρήγορων ρυθμών, του άγχους και της απομόνωσης, η φράση του δεν έχει θέση. Παλαιότερα, στις κλειστές κοινωνίες των (μικρότερων) πόλεων, της γειτονιάς και του χωριού, η όποια τάση για διαφοροποίηση, κυρίως έξω από τα όρια του ηθικού ήταν κατακριτέα. Ομως, αυτός ο φόβος της κατάκρισης, που ουσιαστικά λειτουργούσε και ως άγχος της ανάγκης για αποδοχή, λειτουργούσε ως τροχοπέδη για όποιον είχε την τάση να ξεφύγει από τα στενά ηθικά όρια της κλειστής κοινωνίας.

Αυτός όμως “ο φόβος της κατάκρισης”, λειτουργεί προστατευτικά, για την κοινωνία που δε θέλει να αλλωτριωθεί. Που θέλει να μείνει πραγματική (original), έξω άπο κάθε είδους παγκοσμιοποιήσεις. Που θέλει να ζει με τα δικά της ήθη, με τα δικά της έθιμα. Με τη δική της μουσική. Που θέλει κάθε “ξενομπάτης” να την αγαπά και να τη σέβεται για αυτό που είναι και όχι για αυτό που θα ήθελε να είναι. Γιατί… σύντεκνε… με την κόρη μου θα σε βάλω να κοιμηθείς, αλλά δεν θα μου την πηδήξεις κιόλιας.

Σήμερα που τα πάντα έχουν ισοπεδωθεί στο όνομα της προόδου (και το κείμενο αυτό το γράφει ένας άνθρωπος που ζει από την πρόοδο και τη νέα τεχνολογία), πολλοί λένε ότι η παράδοση σημαίνει αγκίστρωση στο παρελθόν και δυσκαμψία όσον αφορά την κίνηση προς το μέλλον. Δεν επικροτώ, ούτε είμαι αντίθετος με την παραπάνω άποψη. Το θέμα είναι αν και πως χρησιμοποιείται η παράδοση. Το ξαναλέω… Θέλεις να προχωρήσεις μπροστά; Κάντο με τις δικές σου δυνάμεις. Με τις δικές σου ικανότητες. Με τη δική σου έμπνευση. Το να “προχωράς μπροστά”, αναμασώντας την παράδοση, με τον τρόπο που σου ταιριάζει, που σε βολεύει, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή είναι τουλάχιστον ανήθικο και παρασιτικό.

Είναι ο κριτικός λόγος (ειδικά ο κατακριτικός), και όχι η παράδοση, που έχει την αρμοδιότητα, τη δύναμη, να νομιμοποιεί το περιεχόμενο της τελευταίας, αλλά και να καταργεί τα είδωλά της όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο. Είναι καθήκον μας, να κρίνουμε. Οταν όμως χρειαστεί, είναι καθήκον μας να κατακρίνουμε και να μη χαϊδεύουμε αυτιά. Είναι καθήκον μας να προστατεύουμε τα πιστεύω μας και να εξωθούμε τα ψευδεπίγραφα είδωλα. Η παράδοση από μόνη της είναι μιά έννοια. Μιά έννοια που προστατεύεται μόνο από αυτούς που θέλουν να την προστατεύσουν. Είναι αδιαπραγμάτευτη, γιατί είναι καθορισμένη. Καθορίστηκε από αυτούς που την παρέδωσαν.

Σήμερα στην Κρήτη υπάρχουν μουσικοί, κάθε λογής. Αρκετοί από αυτούς πατάνε επάνω στις δημιουργίες των δασκάλων της Κρητικής μουσικής και τις αποδίδουν με αγάπη, μεράκι και σεβασμό. Ταυτόχρονα όμως, υπάρχουν πολλοί που χρησιμοποιούν αυτές τις δημιουργίες με τρόπο ασεβή, με σκοπό το εύκολο κέρδος και ζουν από αυτές, όπως τα παράσιτα. Υπάρχουν δε, και κάποιοι που ενώ έχουν πατήσει αρχικά στην παράδοση έχουν κάνει τις δικές τους μουσικές συνθέσεις, ή έχουν εμπλουτίσει τεχνικά τα όργανο που γνωρίζουν να παίζουν και έχουν καταθέσει την τέχνη τους και τις δημιουργίες τους  σε εμάς, τους ακροατές. Ο καθένας από εμάς έχει κρίνει το αποτέλεσμα και έχει κάνει την επιλογή του.

Η Κρητική μουσική είναι από τις λίγες παραδοσιακές μουσικές παγκοσμίως που είναι ακόμα ζωντανές και με μεγάλο πλήθος επιλογών. Γιατί, η κρητική μουσική είναι σαν τη θάλασσα. Μεγάλη και όμορφη. Γλυκειά μα και άγρια. Εχει όμως ένα μειονέκτημα. Αν της ρίξουν μέσα σκουπίδια, φελλούς, χρυσάφια και διαμάντια, δυστυχώς… αυτά που θα επιπλεύσουν είναι τα σκουπίδια και οι φελλοί! Αν κάποιος κοιτά τη θάλασσα μόνο επιφανειακά, θα δει μόνο αυτά. Τα σκουπίδια και τους φελλούς. Το χρυσάφι και τα διαμάντια βρίσκονται σαν τους θησαυρούς, σε πιο μεγάλα βάθη και τα ανακαλύπτει μόνο αυτός που έχει το θάρρος να βουτήξει για να τα βρει.-