Ο υπόγειος κόσμος των στοών της Θάσου, ο Ηρόδοτος και η μεταλλευτική δραστηριότητα στην αρχαία Μακεδονία και Θράκη

Ένας υπόγειος κόσμος, μυστικός για τους περισσότερους, απλώνεται εδώ και τουλάχιστον 2.000 χρόνια κάτω από την αρχαία Ακρόπολη της Θάσου. Πρόκειται για ένα ολόκληρο σύστημα κεκλιμένων στοών, μήκους άνω των 300 μέτρων, οι οποίες χρονολογούνται -σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα που μελετήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας και τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή- από τον 5ο αιώνα π.Χ, την εποχή δηλαδή του Ηροδότου. Μέσα σ' αυτές τις στοές, που φτάνουν στο επίπεδο της θάλασσας, σύρθηκαν στην αρχαιότητα δεκάδες άνθρωποι, για να εξορύξουν, να μεταφέρουν και να βγάλουν στο φως το χρυσό και το χαλκό της Θάσου.
   Ο Ηρόδοτος, που επισκέφτηκε τη Θάσο και είδε με τα μάτια του τα μεταλλεία χρυσού, είχε πιθανότατα και ο ίδιος γονατίσει για να μπει στα...
μεταλλεία του νησιού. "'Ερπην ή γονατιστός" εξερεύνησε μέρη των στοών, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν ύψος περίπου ενός μέτρου και πλάτος 60 έως 80 εκατοστών.
   "Είναι μοναδική εμπειρία να μπαίνεις σε μια τέτοια στοά. Να σκεφτείτε ότι έψαχνα τα μεταλλεία που ανέφερε ο Ηρόδοτος επί τρεις ολόκληρους μήνες! Δεν ένιωθα φόβο μέσα στις στοές, καθώς γνώριζα ότι έχουν φτιαχτεί εξολοκλήρου με σφυρί και καλέμι και είναι πολύ σταθερές. Το να βλέπεις τις στοές κάτω από την Ακρόπολη αποδεικνύει ιστορικά ότι ο Ηρόδοτος είχε δίκιο", υπογραμμίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, Μιχάλης Βαβελίδης, ο οποίος είναι σύμβουλος του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και συνεργάζεται με αρχαιολογικές εφορείες και μουσεία σε όλη τη Β. Ελλάδα.
Αρχαία τεχνογνωσία … 21ου αιώνα
   Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν, κατά τον καθηγητή, οι μέθοδοι που ακολουθούσαν για τον εντοπισμό και την εξόρυξη μεταλλευμάτων οι αρχαίοι Έλληνες. "Καταρχάς, υπήρχε κάποιος έμπειρος αρχιμεταλλωρύχος (ο επιστάτης), που κατηύθυνε την εξόρυξη και εκμετάλλευση ήδη μέσα από τη στοά. Αυτό φαίνεται από το ότι βρήκαμε στις στοές στοίβες από εξορυγμένο υλικό, χωρίς καθόλου χρυσό. Από τις αναλύσεις που κάναμε, διαπιστώσαμε πως το μετάλλευμα, το οποίο περιείχε λιγότερο από 3-4 γραμμάρια/τόνο, δεν το έφερναν στην επιφάνεια. Έβρισκαν χρυσό σε περιοχές όπου εμείς, ακόμη και με τα μέσα που διαθέτουμε σήμερα, μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι υπάρχει", σημειώνει και προσθέτει ότι σε σημεία των στοών υπήρχαν μεγάλες αίθουσες (γνωστές ως "εξοφλήσεις"), ύψους, π.χ. πέντε μέτρων, πλάτους 20 και μήκους 60, όπου συγκεντρωνόταν το πολύτιμο μέταλλο πριν βγει στην επιφάνεια.
   Η μεγάλη τεχνογνωσία των αρχαίων Ελλήνων επιβεβαιώνεται, άλλωστε, και από τον εντοπισμό του εξαιρετικά σπάνιου κοιτάσματος χρυσού, στα Κοίνυρα, ενός από τα 2-3, που έχουν εντοπιστεί παγκοσμίως.
   "Το κοίτασμα αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιου τύπου (προσχωματικός χρυσός, υπό τη μορφή ψηγμάτων μέσα σε χώρους σύγχρονων σπηλαίων), γεγονός που αποδεικνύει την πολύ προηγμένη τεχνογνωσία που υπήρχε", εξηγεί ο κ.Βαβελίδης.
Θουκυδίδης, ιστορικός και …κάτοχος μεταλλείων
   Τα μεταλλεία χρυσού της Θάσου και της Σκαπτής Ύλης -στη δεύτερη, γνωστή και ως "Θασιακή Περαία" λέγεται ότι κατείχε μεταλλεία ο Θουκυδίδης- ήταν από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. Την εποχή του Ηροδότου, σημειώνει ο καθηγητής, η πρόσοδος από τα μεταλλεία των δύο περιοχών υπολογίζεται ότι ανερχόταν ετησίως σε 200 τάλαντα και τις καλές σε 300 (ένα τάλαντο ισοδυναμεί με 26,2 κιλά σε αντίστοιχο του αργύρου).
   Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στη Σκαπτή Υλη, βόρεια και ανατολικά της Καβάλας, σε μια έκταση περίπου 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων, υπάρχουν πάνω από 150 εμφανίσεις μεταλλεύματος, πολυάριθμες στοές και τεράστιοι σωροί εξορυγμένου υλικού και μεταλλουργικών σκωριών (κυρίως από την περίοδο της κλασικής αρχαιότητας).
   Φυσικά, η Θάσος και η Σκαπτή Υλη δεν ήταν οι μοναδικές περιοχές στη Β. Ελλάδα, που όφειλαν την ανάπτυξή τους στα πολύτιμα μέταλλα. Μεταλλουργικές δραστηριότητες στη Μακεδονία και τη Θράκη έχουμε ήδη από τη νεολιθική εποχή: χρυσό, άργυρο, χαλκό, μόλυβδο, στη Βορειοανατολική Χαλκιδική, την περιοχή του Γαλλικού Ποταμού και των Φιλίππων, στο Παγγαίο, τη λεκάνη της Μυγδονίας, στην Περιστερά Θεσσαλονίκης, την Αλιστράτη Σερρών, τα Σέρβια Κοζάνης, τους ποταμούς Αξιό και Αλιάκομονα και αλλού.
Η φαρέτρα του Φιλίππου, οι φούρνοι και οι 6.000 εργάτες
   Στη Βορειοανατολική Χαλκιδική, η εξορυκτική δραστηριότητα μετράει πάνω από 2.500 χρόνια (μέχρι σήμερα υπάρχουν πάνω από 1 εκατ. τόνοι μεταλλουργικής σκωρίας) και η ...διασημότερη μαρτυρία γι' αυτό, υπάρχει ενδεχομένως πάνω στη φαρέτρα του Φιλίππου του Β!
   "Από τη μελέτη της χημικής και της ισοτοπικής σύστασης της φαρέτρας, αλλά και αργυρών και επίχρυσων στοιχείων της πανοπλίας, που γίνεται σε συνεργασία με εφορείες αρχαιοτήτων και μουσεία, μπορούμε να πούμε ότι τα μέταλλα προήλθαν εν μέρει από τη βορειοανατολική Χαλκιδική και εν μέρει από το Λαύριο", σημειώνει ο κ.Βαβελίδης και εξηγεί ότι το ίδιο ισχύσει και για άλλα ευρήματα, της Βεργίνας και της Μεσημβρίας-Ζώνης.
   Αιώνες μετά, το 1553, ο Γάλλος περιηγητής Μπελόν περιγράφει με λεπτομέρεια την έντονη μεταλλευτική δραστηριότητα στη Χαλκιδική, αναφέροντας ότι βρίσκονταν σε λειτουργία 500-600 φούρνοι μετάλλων, στους οποίους εργάζονταν 6.000 εργάτες, διαφόρων εθνικοτήτων.
Ο Αριστοτέλης και το χρυσάφι του Γαλλικού Ποταμού
   Πλούσιος σε χρυσό ήταν και ο Γαλλικός ποταμός, στο νομό Θεσσαλονίκης (αρχαία Παιονία), γνωστός στην αρχαιότητα ως Εχέδωρος, ο έχων δώρα. "Στην περιοχή της Παιονίας", έγραφε ο Αριστοτέλης, "λένε ότι όταν πέφτουν συνέχεια βροχές, το χώμα λιώνει και βρίσκουν χρυσάφι [...] Λένε μάλιστα ότι πως το χώμα έχει τόσο πολύ χρυσάφι, που ζυγίζει πάνω από μία μνα".
   Το "μήνυμα" για τα δώρα του Εχέδωρου έπιασαν, άλλωστε, και οι σύγχρονοι Έλληνες. Η εκμετάλλευση στον Γαλλικό Ποταμό, που έλαβε χώρα κατά μήκος των αποθέσεών του, απέδωσε 1.355 κιλά χρυσού, μεταξύ 1953 και 1960.
   Στο δε Παγγαίο, η ύπαρξη και κοπή χρυσών νομισμάτων είναι γνωστή από την αρχαϊκή εποχή, γεγονός που δηλώνει πιθανή εκμετάλλευση την περίοδο εκείνη.
   Ο Βασιλιάς Ρήσος προσέτρεξε, σύμφωνα με τον Όμηρο, σε βοήθεια των Τρώων, στον Τρωικό Πόλεμο με τη χρυσή του πανοπλία, "χρύσεια πελώρια", γεγονός που σύμφωνα με τον καθηγητή, υποστηρίζει την άποψη για πιθανή εκμετάλλευση χρυσού από θέσεις της περιοχής, ήδη από την εποχή εκείνη. Για τη λεπτομερή μελέτη του πιο συχνά αναφερόμενου μεταλλευτικού κέντρου από αρχαίους, αλλά και νεότερους συγγραφείς, βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη μία διδακτορική διατριβή με επιβλέποντα τον κ. Βαβελίδη
Μεταλλευτικός τουρισμός στη Β. Ελλάδα
   Κατά τον κ. Βαβελίδη, η ύπαρξη στοών, όπως αυτές κάτω από την Ακρόπολη της Θάσου ή στη Σκαπτή Ύλη, μπορούν να ανοίξουν επικερδείς δρόμους για την ανάπτυξη του μεταλλευτικού τουρισμού, ιδίως αν γίνει κάποια κίνηση για ανάδειξη τους σε μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς.
   Μια τέτοια προσπάθεια σύνδεσης των αρχαιολογικών μνημείων και των χώρων μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας γίνεται αυτή τη στιγμή για την περιοχή της Σκαπτής ύλης και του ευρύτερου χώρου των Φιλίππων σε συνεργασία με το Δήμο Καβάλας.
   "Πιστεύουμε ότι μια τέτοια προσπάθεια και υλοποίηση θα αποτελέσει πόλο έλξης για το σχολεία και πανεπιστήμια προκειμένου σε συνδυασμό με τον ήδη αξιοποιημένο αρχαιολογικό των Αρχαίων Φιλίππων να γίνει περισσότερο κατανοητή η τεράστια ιστορική, πολιτισμική και γεωπολιτική σημασία της περιοχής κατά την αρχαιότητα", σημειώνει ο καθηγητής του ΑΠΘ.
   Κατά τον ίδιο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα στο εξωτερικό, στοών μεταλλείων που έγιναν επισκέψιμες, με τρενάκια και κατάλληλο φωτισμό. "Πόσο μάλλον των αρχαίων που βρίσκονται στην Ελλάδα", κατέληξε.
   (Αλεξάνδρα Γούτα)
http://efagonizesthe.blogspot.com/2011/03/blog-post_14.html