Ουμπέρτο Έκο: Από το Εκκρεμές και το Ρόδο στα... σημεία των καιρών

Ο Ουμπέρτο Έκο (γεννημένος στις 5 Ιανουαρίου του 1932) είναι ο συγγραφέας μυθιστορημάτων μυστηρίου με τεράστια επιτυχία τα οποία αντικατοπτρίζουν τα πολλά πνευματικά του ενδιαφέροντα και την ευρεία γνώση του πάνω στη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, τη μεσαιωνική ιστορία, τη θρησκεία και την πολιτική. 

Το ακαδημαϊκό του έργο που σημειώνει την επιστήμη των συμβόλων από τα οποία τα άτομα και οι πολιτισμοί επικοινωνούν, έχει συμβάλει σημαντικά σε μελέτες λαογραφίας, καθώς και  στην επικοινωνιολογία και την θεωρία της πληροφορίας.

Ο Ουμπέρτο Έκο ήταν ο μοναδικός γιος ενός λογιστή και γεννήθηκε σε μια μικρή πόλη στη βορειοδυτική Ιταλία. Κατά τον Β ΄Παγκόσμιο Πόλεμο, η οικογένειά του κατέφυγε στην ενδοχώρα για να αποφύγει τους βομβαρδισμούς. Στο διάστημα της παραμονής του εκεί, οι συγκρούσεις μεταξύ φασιστών και ανταρτών ήταν έντονες ενώ οι στερήσεις που επέφερε ο πόλεμος στον ίδιο και στην οικογένειά του αποτυπώθηκαν αργότερα σε ένα μέρος από το μυθιστόρημά του, Το Εκκρεμές του Φουκώ. Μετά τον πόλεμο, ο Έκο μπήκε στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο για να σπουδάσει νομικά, αλλά σύντομα η μεσαιωνική φιλοσοφία και η λογοτεχνία τον κέντρισαν. Εν μέρει ως αποτέλεσμα της συμμετοχής του στην εθνική οργάνωση της Ιταλίας για την Καθολική νεολαία, ο Έκο έγραψε μια διατριβή για τον Αγ. Θωμά τον Ακινάτη και το 1954 έγινε διδάκτωρ της φιλοσοφίας. 

Μετά την αποφοίτησή του, ο Έκο εργάστηκε για την ιταλική κρατική τηλεόραση ως

παραγωγός πολιτιστικών προγραμμάτων, που του χάρισε την ευκαιρία να παρατηρήσει τον σύγχρονο πολιτισμό ως δημοσιογράφος. Δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο, Η αισθητική του Θωμά Ακινάτη, το 1956 και άρχισε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο. Μετά από τη σύντομη περίοδο της στρατιωτικής του θητείας, συνέχισε περαιτέρω τις σπουδές του στη μεσαιωνική φιλοσοφία, ενώ δημοσίευσε ένα δεύτερο βιβλίο, το Art and Beauty in the Middle Ages, που τον καθιέρωσε ως κορυφαίο επιστήμονας της εποχής του Μεσαίωνα. Μετά την απόλυσή του από την τηλεόραση, ο Έκο έγινε συντάκτης για το Casa Editrice Bompiani, ενός σημαντικού εκδότη του Μιλάνο, γράφοντας μια μηνιαία στήλη παρωδίας για ένα περιοδικό avant-garde. Το 1962 δημοσίευσε το Open Work, στο οποίο περιγράφεται η άποψη του ότι, λόγω του ότι η σύγχρονη τέχνη είναι ασαφής και επιδέχεται πολλές ερμηνείες και απαντήσεις έτσι και οι ερμηνείες του αναγνώστη αποτελούν ουσιαστικό μέρος του εκάστοτε κειμένου.

Καθ ΄όλη τη δεκαετία του 1960, η ακαδημαϊκή εργασία του Έκο άρχισε να επικεντρώνεται στην σημειολογία, η οποία υποστηρίζει ότι όλες οι πνευματικές και πολιτιστικές δραστηριότητες μπορούν να ερμηνευθούν ως ένα σύστημα σημείων. Επίσης συνέχισε να γράφει για μια μεγάλη σειρά επιστημονικών εκδόσεων ενώ δίδασκε στα πανεπιστήμια της Φλωρεντίας και του Μιλάνου, καθώς προσπαθούσε να συμπεριλάβει την ανάλυσή του για τη σημειολογία και σε μη λογοτεχνικές μορφές, όπως η αρχιτεκτονική, οι ταινίες και τα κόμικς. Το 1971 έγινε ο πρώτος καθηγητής σημειολογίας στο αρχαιότερο πανεπιστήμιο της Ευρώπης, το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και το 1974 οργάνωσε το πρώτο συνέδριο International Association for Semiotic Studies, ενώ το 1976 δημοσίευσε μια συστηματική έρευνα για τις απόψεις του, το A Theory of Semiotics.

Το 1978, ωστόσο, η σταδιοδρομία του Έκο άλλαξε δραματικά και πήρε νέα στροφή. Μετά από πρόσκληση ενός φίλου του, ξεκίνησε να γράψει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, στο οποίο αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την ανάλυσή του για τη σημειολογία, δίνοντας στους αναγνώστες άπειρες δυνατότητες να λύσουν το μυστήριο που εξελισσόταν μέσα από διαφορετικά σημειολογικά στοιχεία. Σε ένα μοναστήρι του 14^ου αιώνα, Το Όνομα του Ρόδου αφηγείται την ιστορία ενός μοναχού που προσπαθεί να λύσει πολλές δολοφονίες, ενώ αγωνίζεται για να υπερασπιστεί την αναζήτηση της αλήθειας εναντίον των απεσταλμένων υπαλλήλων της εκκλησίας. Ένα βασικό θέμα του μυθιστορήματος είναι η αγάπη του Έκο για τα βιβλία, και η λύση φυσικά για τις δολοφονίες έγκειται τελικά σε κωδικοποιημένα χειρόγραφα και μυστικές ενδείξεις στη βιβλιοθήκη της μονής. Οι εκδότες του βιβλίου περίμεναν το βιβλίο να πουλήσει όχι περισσότερα από 30.000 αντίτυπα, αλλά το μυθιστόρημα έγινε ένα διεθνές μπεστ σέλερ. Το 1986 γυρίστηκε σε ταινία με πρωταγωνιστή τον Sean Connery και τον Christian Slater. 

Το δεύτερο μυθιστόρημα του Έκο, το Εκκρεμές του Φουκώ, είναι μια ακόμα πιο φιλόδοξη προσπάθεια για να ενσωματώσει τις ιδέες του για τα όρια της ερμηνείας σε μια ιστορία μυστηρίου. Το βιβλίο δημοσιεύθηκε το 1988, και έγινε και αυτό μπεστ-σέλερ, αν και οι κριτικές υποδοχής του ήταν ανάμεικτες. Ο Clyde Haberman, γράφοντας στους New York Times, το αποκάλεσε "ένα νεροχύτη υποτροφίας," ενώ η επίσημη εφημερίδα του Βατικανού κατήγγειλε το βιβλίο για «χυδαιότητες», και ο Πάπας καταδίκασε τον Έκο.

Το 1994 o Έκο δημοσίευσε το The Island of the Day Before, το οποίο αποτίει φόρο τιμής στον Ροβινσώνα Κρούσο. Είναι η ιστορία ενός Ιταλού ναυαγού τον δέκατο έβδομο αιώνα, αβοήθητου σε ένα πλοίο στο Νότιο Ειρηνικό. Την ίδια χρονιά δημοσίευσε επίσης, το The Search for the Perfect language, έναν απολογισμό ιστορικών προσπαθειών να ανασυνθέσουν μια αρχέγονη γλώσσα. Σε μια συνέντευξη που είχε δώσει μάλιστα στην Washington Post, ο Έκο είχε δηλώσει ότι θεωρεί φιλοφρόνηση για το έργο του να χαρακτηριστεί ως δύσκολο, δηλώνοντας: "Μόνο οι εκδότες και οι άνθρωποι της τηλεόρασης πιστεύουν ότι οι άνθρωποι ποθούν τις εύκολες εμπειρίες." 

Κατά τα τελευταία χρόνια ο Έκο ασχολείται ολοένα και περισσότερο με τις συζητήσεις για το πώς τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και η τεχνολογία της πληροφορικής θα επηρεάσουν τον πολιτισμό και την κοινωνία. Στο Διεθνές Κέντρο Σημειωτικής και Γνωσιακής Επιστήμης στο Σαν Μαρίνο το 1994, ο Έκο οργάνωσε ένα σεμινάριο σχετικά με το μέλλον του βιβλίου που προσέλκυσε μεγάλο αριθμό εμπειρογνωμόνων από όλο τον κόσμο. Οι παρατηρήσεις του για το διαδίκτυο, την εικονική πραγματικότητα, και το ιντερνετικό κείμενο εμφανίστηκαν στην Encyclomedia, ένα CD-ROM για την ιστορία της φιλοσοφίας. Πρόσφατα ενεπλάκη και με το Multimedia Arcade, ένα συνδυαστικό πρόγραμμα στην Bologna που προσφέρει πρόσβαση στο διαδίκτυο, κέντρο εκπαίδευσης υπολογιστών, και δημόσια βιβλιοθήκη πολυμέσων.

Ο Έκο πιστεύει ότι, παρόλο που το Internet και τα CD-ROM θα αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο διαβάζουμε και γράφουμε, το βασικό πρόβλημα που δημιουργούν τα νέα μέσα παραμένει ο τεράστιος όγκος των πληροφοριών που δεν φιλτράρονται. Μάλιστα σε μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια το 1996, η οποία μεταδόθηκε ζωντανά μέσω Internet, ο Έκο δήλωσε την ελπίδα του, ότι η τεχνολογία των υπολογιστών θα καταστήσει δυνατή την δημιουργία των hypertexts που θα είναι απεριόριστα

Παρά τις προόδους βέβαια της πληροφορικής ο Έκο είναι αισιόδοξος και για τα βιβλία όπως τα γνωρίζουμε σήμερα καθώς πιστεύει ότι θα παραμένουν πάντα το βασικό θεμέλιο της γλώσσας. Σε ένα άρθρο του στο The Nation, ισχυρίστηκε ότι τα βιβλία εξακολουθούν να αποτελούν την πιο οικονομική, ευέλικτη μορφή μεταφοράς πληροφοριών σε πολύ χαμηλό κόστος. Τα βιβλία θα παραμείνουν ουσιώδη όχι μόνο για τη λογοτεχνία, αλλά και για όλους όσους επιθυμούν να διαβάσουν κάτι με προσοχή, και όχι απλά να λάβουν πληροφορίες.

Ο Έκο είναι ένας παθιασμένος συλλέκτης βιβλίων και διαθέτει διαμερίσματα στο Μιλάνο, την Μπολόνια, και το Παρίσι, καθώς και μια θερινή κατοικία κοντά στο Rimini. Εκτός από τη λειτουργία του Προγράμματος Communication Science στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, ο Έκο ταξιδεύει συχνά για να μιλήσει και να διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο, ενώ συνεχίζει να δημοσιεύει επιστημονικά συγγράμματα και να γράφει σε διάφορες ξένες και ιταλικές εφημερίδες.
capital.gr